سایت مهندسین و دانشجویان عمران
فایلهای کاربردی مهندسی عمران
سایت مهندسین و دانشجویان عمران
فایلهای کاربردی مهندسی عمرانتاریخچه سدسازی
صنعت سدسازی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و پیچیده‌ترین فعالیتهای ساختمانی همواره مد نظر جوامع مختلف بوده و از نظر اقتصادی نیز یکی از منابع مهم اقتصادی هر کشور و منطقه محسوب می‌شده است. مهندسی سد را می‌توان مجموعه‌ای از علوم فنی و پایه مهمی دانست که در کنار یکدیگر طراحی و اجرای سد را ممکن می‌سازد و سازه سد را از نظر بارگذاری‌های وارده و مقاومت در برابر عوامل مخرب مورد بررسی قرار می‌دهند. طراحی و اجرای سدها به گونه‌ای است که اگر عواملی مثل رسوب‌گذاری مخزن و غیره وجود نداشته باشد، محدودیتی در عمر و محدوده زمانی بهره‌برداری از سد وجود نخواهد داشت.
در مجموعه حاضر پس از بررسی تاریخچه صنعت سدسازی ، به بررسی تقسیم بندی سدها از جنبه های مختلف پرداخته شده و سپس با آشنائی مختصر در رابطه با مطالعات اولیه مورد نیاز ، به اصول کلی طراحی سد اشاره و مروری بر بررسی پدیده روانگرایی در بدنه سدهای خاکی خواهد شد.
تاریخچه سدسازی در جهان
همواره سدسازی یا بندسازی به
عنوان یکی از مهمترین فعالیتهای مهندسی مطرح بوده است بطوریکه ساکنین مناطق مختلف بنا
به شرائط جغرافیایی و ضرورت‌های ایجاد شده نسبت به احداث سدها یا آبگیرهای مختلف با
مصالح و مشخصات گوناگون ، اقدام نموده‌اند. در این راستا نیازهایی از جمله تأمین آبیاری
و آبرسانی مطرح بوده و یا در مناطقی نیز به خاطر پایین بودن سطح آب‌های رودخانه‌ها
یا نیاز جهت تغییر مسیر رود ، سدسازی انجام می‌گرفته تا بتوانند سطح آب را بالا آورده
و برای نیازهای کشاورزی و عمرانی از آن استفاده کنند
در سرزمین‌های باستانی و کهن که از قدیم در معرض سیلاب و طغیان رودخانه‌ها قرار داشته‌اند ، ساخت بندهای متفاوت در طول مسیر رودخانه‌ها و یا مناطق سیل خیز به جلوگیری از خسارات کمک فراوانی کرده است. تاریخ سدسازی در ایران، مصر و بین النهرین قدمتی بسیار طولانی دارد و هنوز هم می‌توان نشانه‌هایی از آنها را در این سرزمین‌ها یافت. به طور کلی سدسازی و نیز لایروبی و مرمت آنها از دیر باز مانند سایر کارهای عام المنفعه و پروژه‌های بزرگ معمولا به دست حکومت‌ها و پادشاهانی که به امور آبادانی و آبادی علاقه بیشتری داشتند انجام می‌گرفته است و در این میان رونق اقتصادی و پیشرفت آبادی‌ها و شهرهای مرتبط با سیستم های آبیاری و آبرسانی نیز بستگی بسیار زیادی با مقوله سد و سدسازی و اهمیت حکمرانان به این مسایل داشته است.
شاید اولین سدی که به دست بشر ساخته شده است، سد « الکافرا » در مصر باشد که تاریخ ساخت آن به 2600 سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد . این سد که از نوع خاکی بوده، با هسته خاکی و پوسته سنگریزه‌ای و پوشش حفاظتی سنگچین با ارتفاع 14 متر ساخته شده است. همچنین پس از آن، تعداد بیشماری سد توسط تمدن‌های کهن، در مناطق مختلف خاورمیانه از جمله ایران، عراق و عربستان احداث شده است.
اولین سد مهم ساخته شده با ملات و سنگ نیز در دوران مشا‌بهی در ترکیه ساخته شد، که این سد با نام «کسیس‌لگو »،ارتفاعی حدود 10 متر دارد. پس از آن دوره، ساخت سدهای مدرن‌تر، از قرن دهم بعد از میلاد، شروع و ارتفاع سدهای ساخته شده افزایش پیدا کرد . بالاخره در سال 1780 با طلوع اولین انقلاب صنعتی و شروع صنعت کانال‌سازی، توجه به صنعت سد و سدسازی بیشتر شد و به عنوان مثال کار اجرای سد « انت دیستل » در انگلستان به عنوان اولین سد مدرن در سال 1838 به اتمام رسید. این سد که اولین سد در نوع خود بوده است، ارتفاعی در حدود 30 متر داشت.
تاریخچه سدسازی در ایران
در ایران به جهت وجود مشکلات
ناشی از کمبود آب و شرایط اقلیمی خاص ، همواره آب به عنوان ماده‌ای بسیار ارزشمند و
استراتژیک مد نظر بوده‌است بطوریکه این موضوع سبب گردیده است تا بندسازی ، سدسازی
و احداث دیگر تأسیسات ذخیره‌سازی و انتقال آب در آثار به جا مانده در فرهنگ و تمدن
ایرانی ، نمود خاصی داشته باشد. پادشاهان هخامنشی به واسطه نیاز جغرافیایی کشور ایران
و علاقه‌ای که در گسترش و آبادانی سرزمین تحت فرمانروایی از خود نشان می‌دادند ، در
زمان امپراتوری خود سدها و بندهای زیادی در بخش‌های جنوب‌غربی و جنوبی ایران ساختند.
بسیاری از سیستم‌های آبرسانی و آبیاری که تا سال‌های متمادی نیز در ایران از آنها استفاده
شد مرهون تلاش مهندسان و صنعتگران ایرانی است که در زمان‌های بسیار دور تلاش نمودند
تا نیازها و کمبودها را در زمینه‌های عمرانی و آبادی بر طرف نمایند و آثار و شواهد
آن را نیز می توان در نقاط مختلف ایران درک نمود. علاوه بر آن بسیاری از آثار به جا
مانده از این دوران‌ها در سرزمین‌های تابعه حکومت‌های ایران باستان نیز قابل مشاهده
است.
بخش بعدی مطالبی دررابطه با سد و سدسازی (2) بخش قبلی
